Murat Şevki Çoban 

Yıllardır Bergama ve Zeus Sunağı üzerine yazmak istediğinizi söylüyordunuz. Bu kitap sizin için bir tutku projesi diyebilir miyiz?

Evet. 2007’de Berlin’de Pergamon Müzesi’ni ziyaret ettim. Zeus Sunağı’nı gördüm, çok etkilendim. Bu bildiğimiz ilah tapınakları üzere değil, çok görkemli, değişik bir dini yapı. Bir de üzüldüm. Bergama’dan götürülmüş, çok değerli bir eser. Sahip çıkamamışız. Döndüm, 2011’de psikologlar bir konuşma yapmak için Bergama’ya davet ettiler. Orada, buranın romanı yazılsa ne yeterli olur deyince, 2011’de buna karar vermiştim. O günden sonra bu bahiste okumalarım başladı. İzmir’e giderken kesinlikle Bergama’ya uğramaya başladım. Son 4-5 yıldır da Berlin’e gittim, Berlin’de yaşamaya başladım.

Yazmaya ne vakit başladınız?

Son üç yıldır. Pandemi başlayınca kapandım, Büyükada’ya çekildim, romanı bitirdim. Çok derin araştırma yaptım. Zeus için başka bir lisan oluşturdum, bunun için çok kitap okudum. Çok gezdim. Yazmak benim için bir meslek değil, yaşama biçimi. Muharrir için, bir yeri yazıyorsan, ora senin oluyor. Ben Berlinli oluyorum mesela. Pergamonlu oluyorum.

Sunağı Bergama’ya getirmek  mümkün mü?

Carl Humann 1871’de Bergama’da kaçak hafriyat yapıyor. Bulduklarını Berlin’e yolluyor. Sonra çok değerli bir şey bulduklarını anlıyorlar, nüfuzlarını kullanarak bunları satın alıyorlar. O yüzden almamız çok güç. Gönül ister ki, bu eser Pergamon’da sergilensin. Lakin bu mümkün mü bilmiyorum. Satmışız, evrak var.

2018’de Twitter’da “Ne vakit Pergamon’daki Zeus Sunağı’nı düşünsem, bizim büyük çaresizliğimizi hatırlarım” yazmıştınız. Neydi o büyük çaresizliğimiz?

İnsanın büyük ümitsizliği, çaresizliği aslında. Doğuyoruz, kendimizi gerçekleştirmek istiyoruz. Ancak bir toplum var, bir devlet var, bir kültür var. O toplum, kültür ve devletle çatışıyoruz. Roman tam da bunu anlatır. Cervantes, “Don Kişot”u yazdığı vakit, Don Kişot aklını kaybetmiş kentsoylu bir adam. Yaşadığı topluma ahenk sağlayamıyor. Toplum çürümüş, ahlaki kıymetlerini kaybetmiş, beşerler bencilleşmiş, acımasızlaşmış. Yabanî bir dünya olmuş. Benim de anlatmak istediğim büyük çaresizliğimiz buydu. Ve bu çaresizlik romandaki katilin de çaresizliği.

Ahmet Ümit, “Pandemi bizim tabiatın mahremiyetine hürmet göstermememizin bir sonucu. Bu türlü devam ederse yeni pandemiler olacak. Bu açgözlülük, bencillik, cahillik ve barbarlık” diyor.

Romanın merkezinde babalar ve oğullar, bu alakadan doğan marazlar var.

Babalar ve oğullar sorunu bir kültürel kod. Antik Yunan mitolojisine, kitapta Zeus’un ağzından anlatılan kısma baktığımızda, Doğu ile Batı kültürü ortasındaki farkı görüyoruz. Yunan mitolojisinde oğullar var olmak için babalarını ortadan kaldırmak durumundalar. Bizde durum bu türlü değil. Bizde baba devleti temsil ediyor. Devlet, devletin başındaki şahıs Tanrı’yı temsil ediyor. Hitit devrinde bu hükümdardı, Doğu Roma’da imparatordu, Selçuklu- Osmanlı periyodunda padişahtı. Cumhuriyet periyodunda bunun olmaması gerekiyor, zira yurttaşların, bireylerin ortaya çıkması gerekiyor. Fakat bizde bu hiçbir vakit gerçekleşmedi. Dünyanın hiçbir yerinde otomobilin ardında bu türlü bir yazı göremezsin: Babam sağ olsun.

Bir yanda da Gaia var, ana tanrıça.

Başta ana tanrıça Gaia var. Gaia Uranos’u, erkeği yaratıyor, paylaşıyor iktidarını. Uranos çocuklarını küçümseyince, Gaia iktidardan indiriyor onu. Kronos geliyor, tıpkı şeyi yapıyor. Sonra torunuyla anlaşarak oğlunu tahttan indiriyor. Sonra Zeus, Gaia’nın bütün oğullarını yeniyor. Devler Savaşı ana tanrıçanın gücünün ortadan kalktığı, erkek hâkim Zeus’un iktidarı ele geçirdiği an. Buna modernizm açısından bakarsak, çağdaşlık bir manada bizim tabiatla uğraşımız. Gaia, Toprak Ana. Geldiğimiz uygarlık bir yıkım, bizim tabiattan kopuşumuz. Bu roman bir sistem eleştirisi.

Gaia gücünü kaybetti mi?

Gaia’nın gücünü kaybetmesi demek bizim ölmemiz demek. Çağdaşlık derken, o tarihi tekrar yazmak lazım. İnsanı yine yazmak lazım. İnsan tabiatın efendisidir, şahaneyiz, uygarız, o denli bir şey yok. Biz öldürücü bir virüsüz. İnsan bir virüs. Marmara Denizi’ni görüyorsun. Avrupa’daki ırmaklar simsiyah akıyor. Yalnızca insan kardeşlerimize değil, öteki canlılara, tabiata yaptığımız da bu. Bunu yapan bir canlı cinsinin sağlıklı kalması mümkün değil. Çeşidimizi sürdüremeyeceğiz. Pandemi bizim tabiatın mahremiyetine hürmet göstermememizin bir sonucu. Bu türlü devam ederse yeni pandemiler olacak. Bu açgözlülük, bencillik, cahillik ve barbarlık. Barbarlık bizi buraya getirdi.

“Yabancı düşmanlığı ve Neo-Nazilik yükseliyor”

Kitapta Başkomiser Yıldız Karasu ile tanışıyoruz. Berlinli ve “Ben Almanyalıyım” diyor. Güçlü bir bayan. Bir yandan da gardını hiç bırakmayan, babasının yanında dahi “profesyonel polis rolüne bürünen” biri.

Bayanların kurtuluşunun toplumun kurtuluşu manasına gelebileceğini düşünüyorum. Yıldız, kızımdan yola çıkarak yarattığım bir karakter. Kızım bir örgüt meskeninde doğdu. 1981 yılı, darbe olmuş, aniden çocuk gözünü bir devrimci örgütün konutunda açtı. O dünyada büyüdü; onayladı onaylamadı, şaşırdı, güzeline gitti, korktu, çok korktu. Yıldız da o denli. Almanya’da devrimcilerin ortasında doğdu. Alman okuluna gitti, Almanca konuştu. Alman çocukların ona makus davrandığını fark etti, güçlü olmak istedi. Anne babaya reaksiyon olarak polis oldu. Sonra durdu ve anladı, Nazizmi gördü. Musevilerin başına gelenlerin gelecekte Türk toplumunun başına geleceğinden korkuyor. Evet, biraz ketum lakin güçlü bir bayan.

Romanda Almanya’da yükselen ırkçılık ve Nazizm de kitapta değerli bir yer kaplıyor. Geçmişle yüzleşme yeniden başat rolde. Kitaptan bir cümle: “Gönüllü unutkanlık bugün ilan edilmemiş bir resmi ideoloji.”

Almanlar Nazi geçmişiyle yüzleşmek yerine unutmayı tercih ediyorlar. Yüzleşenler var. Berlin’de kentin göbeğinde bir Soykırım Anıtı var. Ancak Almanların hepsi buna inanmıyor. Yabancı düşmanlığı ve Neo-Nazilik yükseliyor. Şayet karanlık tarafınızla yüzleşmezseniz o kendini tekrar etmeye başlıyor. Almanya’da ilerici çevreler bu istekli unutkanlığı kırmaya çalışıyor ve geçmişle yüzleşmeyi öneriyor. Bizim toplumumuzda da yüzleşmemiz gereken pek çok karanlık sayfa var. Yüzleşirsek toplum güzelleşecek. Bunu yapmadığımızda toplum sakatlanıyor. İnsan ruhu sakatlanıyor.

Yeni karakterlerle hasbihal etmenin zevkli bir yanı vardır?

Çok büyük zevki var. Okurlarım benden Başkomiser Nevzat romanı istiyorlar. Herkes onu söylüyor. Bu bir müellif için fevkalâde bir şey. Lakin benim için Başkomiser Nevzat çok sıkıcı. Bir muharrir için en değerli şey yeni karakterler yaratmak.