Efnan Atmaca – Pandemi tüm hayatımızı, alışkanlıklarımızı, ömür şeklimizi özetle her şeyi değiştirdi. Tahminen bilimkurgu sinemalarında izlesek “çok abartmışlar” dediğimiz bir durumun içinde bulduk kendimizi. Hepimiz yakındık başımıza gelenlerden. Kimileri “sıkılmak”tan yakınırken pek çok ocak söndü. Beşerler işsiz kaldı, çocuklar eşit eğitim alamadı. Pınar Öğünç, 35 şahısla hem pandeminin başında hem de bir yıl sonra görüştü. Mühendisinden kuryesine, eczacısından güvenlik görevlisine farklı mesleklerden ve sosyoekonomik sınıflardan beşerler neler yaşadıklarını anlattılar Öğünç’e. O da tüm bu insan öykülerini “Pandemi Zayiatı” ismini verdiği kitapta bir ortaya getirdi.

Pandemide en çok beyaz yakalıların ıstıraplarını dinledik. Lakin siz gözünüzü mavi yakalılara çeviriyorsunuz.

Aslında evvel en çok zenginlerin sesini duyduk. Hayatlarında tahminen de birinci defa fakirlerle tıpkı anda bir riskle karşılaşmak, bir fakirle tıpkı sonu yaşayabilme ihtimali darmadağın etti zenginleri. O birinci günlerde dünya ünlülerinin iç bayıcı aforizmalarını dinlemek zorunda kalmıştık hatırlıyorsunuzdur. Sonra ise aslında daha çok duyduğumuz beyaz yakalıların değil, orta sınıfın sesiydi, onların dertleriydi. Bu da pek şaşırtan değil. Hem global seviyede ana akım medyada, hem toplumsal medyada, karantinayı “verimli” kılmak gerekliymiş üzere kitlesel bir ferdî gelişim seferberliği başladı güya. Beyaz yakayla orta sınıfı ayırma gerekliliği var, zira artık “yaka” mutlak bir sınıf göstergesi olmaktan çıktı. Kültürel olarak bu bağ sürebilir lakin ekonomik açıdan değil. Aslında pandeminin başında farklı mesleklerden, sınıflardan 35 şahısla görüşmek istememin nedeni de sömürü düzeneğinin tıpkı saiklerle işlediğini, topyekun fakirleşmeyi bu benzerliklerle ortaya koyabilmekti. Zati örneğin kitapta büyük bir otomotiv şirketinde çalışan bir mühendis işten nasıl Kod 29 ile atıldığını anlatıyor. İş Kanunu’ndaki bu husus patronun çalışanı “ahlaksızlıkla” itham ederek atması demek ve işten çıkarmanın yasak olduğu devirde birçok patronun hem mavi yakalı, hem beyaz yakalı birçok çalışan için bu yola gittiğini biliyoruz. Sorun şu ki herkes durduğu yerde fakirleşti, esasen fakir olanlar açlık sonuna yakınlaştı. Ortalarında kendini “işçi” üzere görmeyen çoksa da, birçok beyaz yakalı minimum fiyat ya da biraz fazlasını kazanıyor artık. Kaldı ki bu şartlarda taban fiyat, zati hiç kimse için kabul edilebilir, insanlık onuruna yakışacak düzeyde değil.

Sizce pandeminin en büyük zayiatı ne oldu Türkiye için?

Kitabın “Pandemi Zayiatı” ismi, askerlikteki “eğitim zayiatı”ndan geliyor. Eğitim esnasında gözden çıkarılanlar, doğal “fire”ler yani. Canlı insanlardan kelam ediyoruz. Pandemi Türkiye’de başından itibaren öncelikli olarak bir halk sıhhati problemi değil, sermayenin ayağına takılan bir taş, durup dururken kârdan ziyan etmeye yol açan bir pürüz olarak ele alındı. Pandemiye dair günlük hayat kısıtlamalarında da halk, sıhhat değil, sermayenin çıkarları öncelikli oldu. Tüm bunlar Türkiye tarihinin en büyük ekonomik krizlerinden biriyle birleştiğinde zayiatımız büyük oldu. Yalnızca biyolojik münasebetlerle virüs karşısında dezavantajlı olanlar değil, konutta kalma talihi olmayanlar, pandemi sırasında çarkların devam etmesi için gözden çıkarılanlar hayatını kaybetti. Onlar bu vaktin “firesi” oldu. Bu deneyim, esasen var olan fakat pandemiyle artan belirsizlik halini körükledi, daha umutsuz, geleceğe yılgınlıkla bakan, kendini “değersiz” hisseden beşerler yaptı çok kişiyi. Ruh sağlığımızdan da “zayiat” verdik.

Pandemi başında herkes hayata yeni bir pencereden bakmayı öğrendiğini söyledi. Felsefi olarak bakışta bir şey değişti mi?

35 bireyle hem pandeminin başında, hem bir yıl sonrasında konuşmak aslında bir cins deney üzereydi. Bunu kendinizden düşünün, siz ne kadar değiştiniz, cümleleriniz, sıkıntılarınız ne kadar farklılaştı? İki kere görüşmek öncelikle natürel hayatlarında somut olarak değişenleri görmeye yaradı. İşsiz kalan, iş değiştiren, evlenen, boşanan, kent, ülke değiştiren, hayatlarında büyük hadiseler olanlar var. Bu bir yılda bir TikTok fenomeni bile çıktı ortalarından. Lakin bu görünür değişikliklerin yanında yeniden birçok kişi kendi “içlerinde” farklılaşanlardan da kelam etti. Bugüne, geleceğe, hayatın manasına, önceliklerine bakışlarında da izler bırakmıştı bu ağır yıl. Hatta bunu bir değişim, dönüşüm için ivme olarak kullananlar, inadına güçlenerek çıkanlar da vardı.

Artık sona geldik deniliyor, aşılama hızlandı, sayılar düştü… Sona geldik mi? Hayat herkes için kaldığı yerden devam edecek mi?

Bu yaşanan birinci pandemi değilse de, bu virüsle deneyimimizde bütün dünya başından itibaren el yordamıyla ilerliyor aslında. Yeni dalgalar, yeni varyantlar ve alışılmış yeni virüsler muhtemel. Ayrıyeten dünyada daha milyarlarca beşere aşı erişmiş değil. Hayatın kaldığı yerden devam etmesi esasen hayatın özüne ters. Hele bu türlü büyük bir hadiseden sonra mümkün değil. Problem yeninin neye benzeyeceği. “Kaldığımız yere” dönmek nahif bir istek olarak anlaşılabilir, fakat zati kaldığımız yere asla dönülmez.